OPINIESTUK – In het jaarverslag van 2024 spreekt het Anne Frank Huis zich helder en moedig uit over de oorlog tussen Israël en Hamas. “Niemand mag persoonlijk verantwoordelijk worden gehouden voor de daden van anderen – niet voor de daden van medeburgers, geloofsgenoten of voor het beleid van een regering. Joden zijn niet verantwoordelijk voor het beleid van de Israëlische regering, moslims zijn niet verantwoordelijk voor de daden van Hamas.”
Die woorden zouden vanzelfsprekend moeten zijn. En toch worden ze vandaag opnieuw noodzakelijk. In een wereld die steeds vaker in kampen denkt, worden mensen veroordeeld om wie ze zijn, niet om wat ze doen. Joodse burgers krijgen haat over zich heen vanwege het beleid van de Israëlische regering. Moslims worden verdacht of uitgesloten op basis van de daden van extremisten. Alsof afkomst een misdaad is. Alsof schuld collectief is.
Tegen dat denken schreef Anne Frank. Haar dagboek – recent terecht opgenomen in de canon van de Nederlandse literatuur – is niet alleen een literaire stem, het is een moreel baken. Een aanklacht tegen onverschilligheid, een pleidooi voor menselijkheid in tijden van ontmenselijking. Haar woorden blijven ons iets leren, juist nu.
De opname van haar dagboek in de literaire canon is geen symbolische geste; het bevestigt dat haar stem fundamenteel is voor hoe wij onszelf, onze geschiedenis en onze samenleving begrijpen. We erkennen Anne Frank niet enkel als slachtoffer van de Holocaust, maar als schrijver, als waarnemer van de menselijke geest, als iemand die in een paar kleine kamers de wereld wist te vatten.
Maar precies daarom mogen we haar verhaal niet neutraliseren of losmaken van de actualiteit. Wat Anne meemaakte – vervolgd worden om wie je bent, niet om wat je doet – is geen afgesloten hoofdstuk. Het herhaalt zich, in andere vormen, met andere slachtoffers.
We moeten het ongemak durven benoemen: antisemitisme neemt toe, moslimhaat evenzeer. Het geweld in het Midden-Oosten heeft zijn schaduw over onze straten geworpen. Maar wie Joden verantwoordelijk houdt voor een conflict waarin ze geen rol spelen, of moslims veroordeelt op basis van ideologisch geweld dat hen vreemd is, draagt bij aan een verdeeldheid die ons allen verzwakt.
Wie Anne Frank eert, moet ook haar boodschap serieus nemen. Haar verhaal is geen stilstaand monument. Het is een spiegel. Het vraagt van ons moed, empathie, en morele helderheid – ook wanneer dat schuurt met onze eigen angsten of vooroordelen.
Het Anne Frank Huis heeft gelijk: niemand is verantwoordelijk voor de daden van een ander. Alleen als we vasthouden aan die waarheid, kunnen we recht doen aan haar nalatenschap. Alleen dan heeft het zin dat haar dagboek voortleeft in onze literatuur, ons onderwijs, onze samenleving.
En dat onderwijs – in het bijzonder het GO! onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, dat zich baseert op waarden als vrijheid, gelijkwaardigheid, kritisch denken, solidariteit en actief burgerschap – draagt hierin een bijzondere verantwoordelijkheid. In klaslokalen waar jongeren samenleven in diversiteit, moet Anne Franks stem blijven klinken. Niet als een les over het verleden, maar als een moreel kompas voor vandaag. Want wie opgroeit met het vermogen om zelf te denken én samen te leven, leert wat Anne ons heeft nagelaten: dat menselijkheid sterker moet zijn dan haat.
Laat Anne Frank geen symbool zonder betekenis worden. Laat haar woorden blijven klinken, niet als echo uit een verleden, maar als waarschuwing voor ons heden.
Peter Van Hove
Voormalig directeur GO! atheneum Anne Frank Denderleeuw
Algemeen directeur GO! scholengroep Dender